- De Verenigde Arabische Emiraten zijn lang het economische kroonjuweel geweest van het Midden-Oosten.
- Die status wordt nu bedreigd door Saudi-Arabië en daardoor laait de rivaliteit tussen beide landen flink op.
- Een verder escalerende concurrentiestrijd zal gevolgen hebben tot ver buiten de Perzische Golf.
- Lees ook: Zakendoen in Saudi-Arabië: kijk uit voor kennissen van de prins
ANALYSE – Voordat de nu 38-jarige kroonprins Mohammed bin Salman de facto leider werd van oliegrootmacht Saudi-Arabië was hij een obscure jonge prins. Er was geen enkel signaal dat hij zo’n grote invloed zou krijgen op het wereldtoneel.
Toen de jonge Saudische prins in zijn thuisland al volop aan de weg timmerde – hij werd voor zijn dertigste minister van Defensie – zorgde de huidige leider van buurland de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) ervoor dat de opmars van bin Salman niet onopgemerkt bleef in het Westen.
Mohamed bin Zayed Al Nahyan (MbZ) tipte de voormalige Amerikaanse president Barack Obama. “MbZ zei tegen Barack Obama dat hij op die jonge prins moest letten, omdat hij in de toekomst koning van Saudi-Arabië zou worden – en destijds had echt niemand ooit van hem gehoord”, zegt Midden-Oosten deskundige Kristian Ulrichsen van Rice University.
De nu 62-jarige president van de Verenigde Arabische Emiraten, waar ook Dubai onder valt, bouwde al vroeg een nauwe relatie op met de toekomstige leider van Saudi-Arabië. Maar Die relatie staat inmiddels onder druk.
De snelle opkomst van de Saudische kroonprins Mohammed bin Salman (MbS) in de afgelopen jaren heeft gezorgd voor een turbulente relatie tussen hem en president Mohamed van de VAE, die werd geacht zijn mentor te zijn. Door de grenzeloze ambities van de kroonprins dreigt grote verdeeldheid te ontstaan tussen de buurlanden.
Het is van cruciaal belang hoe de Verenigde Arabische Emiraten en Saudi-Arabië omgaan met de oplopende spanningen: de gevolgen van een verder escalerende rivaliteit zullen tot ver buiten de Perzische Golf gevoeld worden.
Saudi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten: een geschiedenis vol conflicten
De Saudische kroonprins Mohammed bin Salman. Foto: Leon Neal/Getty Images
Hoewel de Saudische kroonprins en de president van de Verenigde Arabische Emiraten zijn begonnen als nauwe bondgenoten, heeft de rivaliteit tussen hun beide landen een lange geschiedenis.
In de jaren '50 heeft Saudi-Arabië tijdens een drie jaar durend conflict geprobeerd een olierijke oase rond de stad Al Ain in bezit te krijgen. Dat leidde tot verzet in de toen nog niet onafhankelijke Verenigde Arabische Emiraten.
Toen de Britse troepen zich in de jaren '70 terug trokken uit de Golfregio voelden de Verenigde Arabische Emiraten zich bedrogen over het vastleggen van de grenzen tussen de VAE en Saudi-Arabië, omdat het enorme olieveld Shaybah naar de Saudi's ging.
Midden-Oosten deskundige Ulrichsen zegt dat sjeik Zayed bin Sultan Al Nahyan, de stichter en voormalig president van de Verenigde Arabische Emiraten, zijn hele leven het gevoel heeft gehad "te zijn bedrogen door de Saudi's" met het opgeven van het olierijke gebied.
Aan het begin van deze eeuw leek de rivaliteit tussen beide landen zich naar heel veel andere gebieden te hebben verspreid: van onenigheid op zee tot een conflict over een gaspijpleiding uit Qatar en problemen rond het voorstel voor een gemeenschappelijke munt in de Golfregio.
Pas tijdens de Arabische Lente van de jaren 2010 tot en met 2012 kwamen beide landen nader tot elkaar.
"Zowel de Verenigde Arabische Emiraten als de Saudi's hadden het gevoel dat Qatar steun gaf aan verschillende opstandige groepen en dat bracht hen op een lijn tegen Qatar", zegt Ulrichsen.
Een nieuwe strijd om de suprematie in de Golfregio
"The Line" is deel van de plannen van kroonprins Mohammed bin Salman voor de megastad Neom in Saudi-Arabië. Foto: Neom/Getty Images
Het was een kwestie van tijd voordat de rivaliteit tussen beide landen om de heerschappij in de regio weer zou oplaaien.
"Dit zijn twee landen die elkaar in toenemende mate vijandig benaderen om geo-economische redenen", zegt oprichter Abishur Prakash van adviesbureau Geopolitical Business.
Op economisch gebied hadden de Verenigde Arabische Emiraten een vliegende start met de ontwikkeling van stadstaat Dubai, dat heel aantrekkelijk is geworden voor buitenlandse investeerders die voet aan de grond wilden krijgen in het Midden-Oosten. Ook bood Dubai voor vele jonge Saudi's en andere hoogopgeleiden in het Midden-Oosten banen die thuis niet beschikbaar waren.
Die voorsprong van Dubai wordt nu bedreigd door het ambitieuze plan van de Saudische kroonprins om de economie van zijn land toekomstbestendig te maken en minder afhankelijk van olie. De reikwijdte van de project, genaamd Vision 2030, is gigantisch.
Samen met grote bouwplannen voor de stad Neom, die moet verrijzen aan de rand van de Rode Zee als een autovrije, futuristische stad voor 9 miljoen mensen - richt Vision 2030 zich op entertainment, horeca en reizen als groeisectoren voor Saudi-Arabië.
Deze sectoren staan natuurlijk ook centraal in de economie van de VAE, waardoor de focus van Saudi-Arabië op deze sectoren een directe bedreiging vormt voor het buurland.
De skyline van Dubai en Jumeirah Open Beach in de Verenigde Arabische Emiraten. Foto: Jorg Greuel/Getty Images
"Je krijgt twee zakencentra in buurlanden die dicht bij elkaar liggen, waarvan de belangen niet in overeenstemming zijn", zegt directeur Abdullah Alaoudh van het Freedom Initiative, een Amerikaanse mensenrechtenorganisatie.
Recente ontwikkelingen illustreren deze directe concurrentiestrijd meer dan ooit. Afgelopen maart lanceerde Saudi-Arabië Riyadh Air, een nieuwe luchtvaartmaatschappij die als alternatief dient voor Emirates en Etihad Airways uit de Verenigde Arabische Emiraten.
In 2021 nam het Saudische staatsinvesteringsfonds de Britse voetbalclub Newcastle United over voor 400 miljoen dollar. Daarmee werd Saudi-Arabië van een Engelse Premier League-club die rechtstreeks concurreert met Manchester City, dat in handen is van Abu Dhabi.
Saudi-Arabië gaat nog een stap verder en werkt aan een nieuwe wet die het buitenlandse bedrijven verbiedt om in het land actief te zijn, als hun regionale hoofdkantoor zich daar niet bevindt. Daarmee wordt de deur gesloten voor de verschillende bedrijven die hun basis in de Verenigde Arabische Emiraten hebben.
"Deze stap verandert de relatie tussen de VAE en Saudi-Arabië fundamenteel", zegt Prakash van adviesbureau Geopolitical Business. "De boodschap naar de buitenwereld is dat je partij moet kiezen. Als je zaken wilt doen met Saudi-Arabië of Saudische staatsbedrijven, moet je je regionale hoofdkantoor dat land hebben."
Politieke spanningen dreigen op te lopen
Saudische kroonprins Mohammed op de G20-top in New Delhi eerder deze maand. Foto: Ludovic Marin/Getty Images
Deskundigen zeggen dat de politieke ambities van kroonprins Mohammed bin Salman de betrekkingen tussen de VAE en Saudi-Arabië op scherp hebben gezet.
De zuiveringsoperatie die in 2017 het Ritz Carlton in Riyadh veranderde in een gevangenis voor leden van de politiek-economische elite van Saudi-Arabië, zorgde voor onrust.
De moord op de Saudische journalist Jamal Khashoggi in het Saudische consulaat in Istanbul in 2018 - waarvan de regering Biden in een inlichtingenrapport uit 2021 concludeerde dat de actie was goedgekeurd door de Saudische kroonprins - zorgde voor nog meer twijfels over zijn manier van werken.
"Ik denk dat er bezorgdheid was dat aan de ambities van MbS geen grenzen zaten", zegt Ulrichsen van het Baker Institute. "Het was een wake-up call voor sommige mensen in Abu Dhabi, zo van: 'what's next?'".
De VAE en Saudi-Arabië staan ook buiten de eigen grenzen tegenover elkaar. Een kritiek punt is Jemen, waar de VAE in eerste instantie deel uitmaakte van de Saudische coalitie die een interventie leidde in het door burgeroorlog verscheurde land. De twee landen staan nu tegenover elkaar.
De oorlog is uitgegroeid tot een regelrechte humanitaire crisis, na perioden van intensieve luchtaanvallen en aanvallen op de door Iran gesteunde Houthi-rebellen. Inmiddels hebben de Saudi's de kant van de Jemenitische regering gekozen, terwijl de VAE zich hebben aangesloten bij een afscheidingsbeweging in het zuiden.
"Voor Saudi-Arabië is dit een heel gevaarlijk spel", zegt Alaoudh. "Saudi-Arabië ziet het afscheidingsproject in Jemen als een manier om de Houthi's meer invloed te geven. Dat zou kunnen zorgen voor problemen aan de grens met Saudi-Arabië."
Saudi-Arabië is aan zet
Foto: Bandar Algaloud/Courtesy of Saudi Royal Court
Hoe de rivaliteit tussen de twee landen zich ontwikkelt, hangt grotendeels af van de acties van Saudi-Arabië. Hoewel een volledige economische blokkade onwaarschijnlijk is, kan Saudi-Arabië proberen de VAE economisch onder druk te zetten.
Beide landen zijn lid van olielandenclub OPEC+, maar hebben tegengestelde standpunten over de olieproductie. Saudi-Arabië probeert de productie te verlagen nu de prijs voor een vat ruwe olie de 100 dollar nadert; de VAE zeiden in juli juist dat ze geen verdere vrijwillige productieverlagingen zouden doorvoeren.
Volgens Prakash van Geopolitical Business gaat het nu vooral om het vermogen van kroonprins Mohamed bin Salman om de beloften rond Vision 2030 waar te maken.
"Vormt Saudi-Arabië vandaag de dag een bedreiging voor de VAE? Nee, want de projecten waar Saudi-Arabië aan werkt zijn nog niet af," zei hij. "The Line is een ongelooflijk project, maar als het eenmaal gebouwd is, zullen er dan mensen komen? Dat is de hamvraag."
Er zijn ook aanwijzingen dat sommige beloften niet worden nagekomen. Tijdens een persconferentie in 2016, hetzelfde jaar dat het Vision 2030-project werd aangekondigd, deed de kroonprins de gewaagde uitspraak dat Saudi-Arabië in 2020 "zonder olie kan leven".
Inmiddels zijn we drie jaar verder en heeft het staatsoliebedrijf Saudi Aramco in 2022 een recordwinst van 161 miljard dollar geboekt. De rol van Saudi-Arabië als 's werelds grootste olie-exporteur is door de oorlog in Oekraïne alleen maar groter geworden.
"We gaan bijna het jaar 2023 afsluiten, en Saudi-Arabië is afhankelijker van de export van olie dan ooit", zegt Alaoudh.
De buitenlandse investeringen die nodig zijn voor Vision 2030 komen ook maar traag op gang. Uit cijfers die in juli door de Verenigde Naties werden gepubliceerd, bleek dat directe buitenlandse investeringen in Saudi-Arabië vorig jaar met bijna 60 procent daalden tot circa 8 miljard dollar, maar die van de VAE stegen met 10 procent tot 23 miljard dollar.
Ulrichsen zei dat dit een weerspiegeling was van de gevolgen van de belegering van het Ritz Carlton, die buitenlandse investeerders afschrikte. "Buitenlandse investeringen stortten daarna in, deels omdat investeerders dachten: 'Wat gebeurt er als onze zakenpartner plotseling wordt vastgehouden?", aldus Ulrichsen.
